ارگ کلاه فرنگی بیرجند در حاشیه خیابان شهید مطهری بیرجند واقع شده است و اکنون ساختمان استانداری مرکزی بیرجند است. این بنا که امروزه با نام ارگ کلاه فرنگی شناخته می‌شود به نام های دیگری هم مشهور بوده است از جمله ارگ حسام الدوله، قصر بی‌بی عروس و ارگ سرکار.
این ارگ متعلق به امیر علم خزیمه بوده که ایشان آن را به فرماندارى بیرجند اهدا نمود و سازمان میراث فرهنگى این بنا را به عنوان یک ساختمان قدیمى و ارزشمند به ثبت رسانده است.
ارگ کلاه فرنگی بیرجند که در ۶ طبقه و به سبک زیگورات ساحته شده است، از بناهای شاخص بیرجند است. از ۶ طبقه این بنا تنها ۲ طبقه آن دارای کاربری است و بقیه طبقات تنها به منظور فرم بخشی ساخته شده اند. این ارگ به شکل شش ضلعى و در رأس به شکل مخروط و به رنگ سفید مى باشد. این اثر تاریخی که زمانی مقر حکومتی بود از یادگارهای اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجار می‌باشد. شکل اولیه کلاه فرنگی بیرجند شامل دو بادگیر در دوسو بوده است که در بازسازی های بعدی حذف شده است. عمارت ارگ صرف نظر از فرم ویژه زیگوارتی و شش اشکوبه از چند بخش مهم تشکیل شده است. بخش همکف بنا با داشتن کامل ترین نقشه و فضاسازی، جایگاه ویژه ای در این بنا دارد. فضای ورودی ارگ جلوتر از طبقه هم کف ساخته شده و با چند قوس زیبا و چشمگیر طاق هایی را در آن به وجود آورده است. مجموع فضاهای به وجود آمده در طبقه هم کف، علاوه بر دارا بودن تزیینات و فنون تزیینی گوناگون به گونه ای طراحی شده که فضاهای مختلف مانند هشتی، گنبدی ها و اتاق ها به وسیله دالان های ارتباطی با هم مرتبط می باشند.
در مرکز بنا حوضخانه با ویژگی های معماری جالب توجهی وجود دارد. فضای حوضخانه از لحاظ تزیینات، مهم ترین بخش بنا است. محوطه حوضخانه یک متر از کف اصلی بنا پایین تر است و به صورت هشت ضلعی طراحی و ساخته شده است. فضای پیرامون این مکان دارای طاق نماهای تزیینی با مقرنس‌های زیبا می‌باشد به تعداد طاق نماها، سکوهای کوتاهی در بخش تحتانی آن تعبیه شده است. روشنایی فضای حوضخانه از طریق گنبدی گلاه فرنگی و توسط پنجره های نورگیر تامین می‌شود. آب نمای زیبایی نیز با فرم مخصوص علاوه بر تهویه حوضخانه، هوای مطبوعی را در این مکان به وجود می‌آورد. از جمله تزیینات به کار رفته در فضای حوضخانه ، مقرنس ، رسمی بندی، کاربندی های لانه زنبوری و تزیینات گلدانی است.
