به استناد منابع بسیار در قرن سوم هجری، آذربایجان از بزرگ ترین مراکز بافت قالی و زیلو بود. در دوره سلجوقیان و ایلخانیان هنر قالیبافی در آذربایجان رواج کامل داشت و بر مبنای مینیاتورهای نسخ خطی “خمسه نظامی” اثر “قاسم علی” و برخی آثار دیگر که بیشتر نقوش قالی و طرز بافت آن را نمایش میدهند، آشکار میشود که قالیبافی در دوره تیموریان و سپس در دوره صفویه سیر تکامل خود را طی کرد و نقوش جدیدی چون سجاده ای، گل و بوته، ترنج و لچک، حیوانات و خصوصا نقش “گل شاه عباسی” متداول گردید و تنوع رنگها و استفاده از ابریشم، ظرافت و زیبایی و کیفیت قالیها را تا حد قالی پرده نما، بالا برد. نمونه های چنین فرش هایی در حال حاضر در بسیاری از موزههای دنیا در معرض نمایش قرار دارد.
تبریز از مراکز عمده قالیبافی ایران است و از زمان جانشینان هلاکو خان مغول و پس از آن مرکز داد و ستد قالی بوده است. در دوره صفوی نیز قالی های بسیار نفیس در آذربایجان بافته میشد. از این رو به جرأت میتوان گفت که حفظ و احیای هنر قالیبافی در ایران مرهون هنرمندان قالیباف و بازرگانان آذربایجان است. امروز هم آذربایجان یکی از مراکز مهم تولید انواع قالی در ایران است و بافتن انواع قالی در بیشتر شهرها و روستاهای آذربایجان رواج کامل دارد.
قالیبافی از صنایع دستی مهم استان محسوب میشود. تولیدات این هنر از نظر صادرات اهمیت بسیار دارد و یکی از اقلام صادراتی عمده ایران را تشکیل میدهد. این امر موجب اشتغال نیروی عظیم انسانی نیز شده است. صنعت قالیبافی در سراسر استان به صورت کارگاهی در مناطق شهری و تکبافی تقریبا در اغلب روستاهای آذربایجان رواج دارد و هر ساله تعداد قابل توجهی از انواع قالی و قالیچه در طرح ها و نقشهای متنوع و بافتهای گوناگون به بازارهای داخلی و خارجی عرضه میشود.
گلیم یکی از انواع صنایع دستی زیراندازی و پوششی است که از ابریشم، موی بز، پشم گوسفند و یا دیگر چهار پایان اهلی بافته میشود. گلیم به شکل سنتی اش، معمولاً برای پوشاندن زمین، دیوار و یا رواندازی برای حیوانات باربر استفاده میشود ولی امروزه به عنوان یک پوشش مدرن برای خانههای شهری نیز خریداری میشود. این فرش در زبان فارسی نام های مختلفی دارد. گلیم در افغانستان، گیلیم در اوکراین، بداس در قفقاز، لیاط در سوریه و لبنان، چیلیم در رومانی و همچنین کیلیم در ترکیه و لهستان و مجارستان و عربستان از جمله نامهای متفاوت آن است. رنگ های استفاده شده در گلیم سنتی گیاهی هستند. گاهی گلیمها را برای جلوه بیشتر و کهنه شدن رنگ، با چای و پوست گردو شستشو میدهند. گلیم در سایزهای مختلفی به شکل مستطیل بافته میشود.
بافت گلیم در آذربایجان شرقی همانند دیگر نقاط ایران به صدها سال پیش برمیگردد که در گذشته بیشتر در روستاهای اطراف به طریقه سنتی انجام میگرفته به طوری که پشم را با دست به نخ تبدیل و بعد با گیاهان رنگ آمیزی و به گلیم تبدیل میکردند. البته این طریقه رنگ کردن و رسیدن به نخ به دلیل سختی کار و کم یابی بعضی رنگدانه ها و یا جذب نشدن افراد جوان و دسترسی آسان و ارزان به رنگ های شیمیایی و نخ هایی که در بازار به صورت رنگ شده با مواد شیمیایی وجود دارد جای خود را به این نوع نخ داده است.
همچنین در گذشته بافت گلیم بیشتر مصرف خانگی داشته و به ندرت برای فروش تولید میشد و ابعاد آن نیز بسته به دلخواه بافنده صورت میگرفته ولی ابعاد گلیم های این استان از نظر بافت و نقوش متنوع بوده و هر منطقه بافت و نقوش مخصوص به خود را دارا بوده است. در حال حاضر بافت گلیم در شهرستانهای میانه، هشترود و بخش خراجوی مراغه جریان دارد.