در سال ۱۸۹۷ میلادی ژان ماری ژاک دومورگان جهت تحقیق و اکتشاف به شوش آمد، دولت فرانسه را متقاعد ساخت تا محلی امن و مناسب برای هیات باستان شناسی فرانسه در شوش ایجاد نماید. به همین منظور بلندترین نقطه تپه های شوش یعنی آکروپل برای این منظور انتخاب گردید و قلعه ای با یک طرح قرون وسطایی اروپا بر فراز آن ساخته شد. از مهم ترین آثار بدست آمده از این تپه ها، می توان به مجمسه معروف ملکه ناپیر اسوستون، لیوان مشهور سفالی شوش به رنگ نخودی و نقش بزکوهی و قانون حمورابی اشاره کرد.
مصالح به کار رفته در قلعه شوش آجرهای دوره ایلامی بوده و حتی کف زمین این قلعه آجر فرش شده است. ساختمان این قلعه که با نظارت حاج مصطفی دزفولی و با مصالح محلی از جمله خشت بنا شد، تا سال ۱۹۱۲ میلادی به انجام رسید. پلان قلعه ذوزنقه ای است که قاعده کوچک آن در سمت شمال واقع شده، دورتادور آن را راهرویی احاطه کرده و ردیف اتاق هایی به سمت حیاط، بر گرد آن قرار گرفته اند. برج شمال غربی قلعه مربع شکل و برج شمال شرقی نیز دایره شکل است.
تقسیم بندی کلی قلعه با دو حیاط و فضاهای پیرامون این حیاط شکل می‌گیرد. قلعه دارای سه ورودی است که یکی از آنها در حال حاضر مسدود می باشد.
قلعه شوش همانند قلاع قرون وسطی اروپا از ۲ حیاط تشکیل شده که حیاط دوم مرتفع تر از حیاط اول است. در زیر حیاط دوم ۲ تالار (زیرزمین) تعبیه شده است.
این قلعه کلا دو اشکوبه می باشد. بافت اصلی دیوارها از خشت است با روکشی از آجر. آجرها مربوط به ادوار مختلف تاریخی است. عناصر تشکیل دهنده معماری شامل طاق های رومی، درگاه های قوسی و تزئینات آجری است که تماما از معماری ایرانی مایه گرفته و کل بنا توسط ۲ معمار دزفولی ایجاد گردیده اند.
از دیگر قسمت های قلعه شوش می‌توان به اتاقک شیشه ای موسوم به کلاه فرنگی و برج استوانه ای که در ضلع غربی قرار دارد و به عنوان کبوترخانه مورد استفاده قرار می‌گرفت و همچنین برجی دیگر که در وسط حیاط اول قرار دارد، اشاره کرد.
از دیگر تزئینات این قلعه نیز، نعل درگاه های قوسی و ایجاد نماهای تزئینی با آجر و همچنین نقاشی هایی به سبک تلفیقی اروپایی و شرقی و آجرهای کتیبه دار چشمگیرتر هستند.
این قلعه دارای نقشه ای قرون وسطایی است و توسط فرانسوی ها با استفاده از نیروی کار ایرانی و نظارت خاندان فیلی که امنیت ساخت را بر عهده داشتند و حاج مصطفی دزفولی ساخته شده است. ساخت قلعه با استفاده از آجر های کاخ داریوش هخامنشی (کاخ آپادانای شوش) و تعدادی از آجر های منقوش به خط میخی چغازنبیل که ناشی از تخریب قسمت هایی از این بناها بوده انجام شده است.
این قلعه از سال ۱۳۷۱ از این محل به عنوان پایگاه باستان شناسی و انبار نگهداری اشیای تاریخی استفاده می‌شود.
در خلال جنگ تحمیلی و در سال های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۰ بارها این اثر تاریخی مورد حمله دشمن قرار گرفت و آسیب های جدی به آن وارد آمد. از سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۳ قلعه شوش چندین بار مرمت اصولی شد ولی در سال ۱۳۷۵ متاسفانه قسمتی از راهرو‌ها و اتاق‌ها توسط سازمان میراث فرهنگی رنگ آمیزی شد.
قلعه تاریخی شوش در سال ۱۰ مهر ۱۳۸۰ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۳۹۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
