چهارشنبه سوری یکی از جشن های ایران باستان است که در سه شنبه شب آخر سال برگزار می شود. در این شب، مردم شادی می کنند و جشن و سرور برپا می دارند و آداب و مراسم ویژه ای انجام می دهند. در این روز در شهرها و روستاها، مردم آتش می افروزند و با خواندن شعرهای شیرین و انجام مراسم دیگر، بدبختی و پلیدی را از خود دور می سازند و برای خود، خوشبختی و تندرستی آرزو می کنند. واژه چهارشنبه سوری از دو واژه چهارشنبه (نام یکی از روزهای هفته) و سور به معنای عیش و عشرت ساخته شده است. مردم خراسان در شب چهارشنبه سوری نزدیک غروب آفتاب، سه تا هفت بوته آتش در محوطه بازی گذاشته و به اصطلاح خودشان بته روشن می کنند. سپس پیر، جوان، کوچک و بزرگ از روی بوته های آتش می پرند و برای رفع پلیدی ها، می گویند:
زردی ما از تو ، سرخی تو از ما
این جمله نشانگر مراسمی برای تطهیر و پاک سازی مذهبی است که واژه سوری به معنی سرخ به آن اشاره دارد. به بیان دیگر مردم خواهان آن هستند که آتش تمام رنگ پریدیگی و زردی، بیماری و مشکلاتشان را بگیرد و بجای آن سرخی و گرمی و نیرو به آنها بدهد. چهارشنبه سوری جشنی نیست که وابسته به دین یا قومیّت افراد باشد و در میان بیشتر ایرانیان رواج دارد.
برخی از آیین های شب چهارشنبه سوری:
۱- حاجت خواهی از توپ مروارید:
توپ مروارید، یک توپ نظامی بزرگی واقع در میدان ارگ تهران قدیم، روبروی نقاره خانه قدیم بود. وجه تسمیه این توپ مشخص نیست اما برخی علت نامگذاری را چند رشته مروارید ذکر کرده‌اند که به دهانه توپ آویزان بوده است. نوشته حک شده روی توپ نام سازنده آن را اسماعیل اصفهانی و سال ساخت آن را ۱۲۳۳ ذکر کرده است. این توپ هم اکنون در مدخل ساختمان شماره هفت وزارت امور خارجه قرار دارد.
این توپ در فرهنگ عامه حائز اهمیت بوده است به نحوی که در دوران قاجار خرافات بسیاری پیرامون آن شکل گرفت و مردم برای گرفتن حاجتهای خود به آن توسل می‌جستند. رواج خرافاتی از این قبیل، باعث شده بود عده‌ای از زنان و دختران، به نیت حاجت روایی و بخت گشایی به دورش جمع شوند و به آن دخیل ببندند، به خصوص در شب های بیست وهفتم ماه رمضان و شبهای قدر. در شب چهارشنبه سوری نیز زنان و دختران پول و شیرینی و کله قند به نگهبانان توپ می‌دادند تا در اجرای مراسمشان آزاد باشند.
۲- فال گوشی و گره گشایی:
یکی از رسم‌های چهارشنبه سوری است که در آن دختران جوان نیت می‌کنند، پشت دیواری می‌ایستند و به سخن رهگذران گوش فرا می‌دهند و سپس با تفسیر این سخنان پاسخ نیت خود را می‌گیرند.
۳- آجیل مشکل گشای چهارشنبه سوری:
در گذشته پس از پایان آتش افروزی، اهل خانه و خویشاوندان گرد هم می‌آمدند و آخرین دانه‌های نباتی مانند: تخم هندوانه، تخم کدو، پسته، فندق، بادام، نخود، تخم خربزه، گندم و شاهدانه را که از ذخیره زمستان باقی مانده بود، روی آتش مقدس بو داده و با نمک تبرک می‌کردند و می‌خوردند. آنان بر این باور بودند که هر کس از این معجون بخورد، نسبت به افراد دیگر مهربان تر می‌گردد و کینه از وی دور می‌گردد. امروزه اصطلاح نمک گیرشدن و نان و نمک کسی را خوردن و در حق وی خیانت نورزیدن، از همین باور سرچشمه گرفته است.
۴- مراسم قاشق زنی:
در این رسم دختران و پسران جوان، چادری بر سر و روی خود می‌کشند تا شناخته نشوند و به در خانه دوستان و همسایگان خود می‌روند. صاحبخانه از صدای قاشق‌هایی که به کاسه‌ها می‌خورد به در خانه آمده و به کاسه‌های آنان آجیل چهارشنبه سوری، شیرینی، شکلات، نقل و پول می‌ریزد. دختران نیز امیدوارند زودتر به خانه بخت بروند.
